Organizacja zajęć muzycznych powinna sprzyjać twórczym poszukiwaniom i odkryciom, a przede wszystkim kształtowaniu twórczej postawy. Celem aktywności muzycznej jest rozbudzanie i podtrzymanie kształtujących się nawyków i zainteresowań muzycznych, rozbudzanie chęci kontaktów z dźwiękiem, umożliwienie dziecku odnajdywania w tych kontaktach przyjemności i satysfakcji. Wśród podstawowych celów tej dziedziny wychowaniem jest też rozwijanie twórczej wyobraźni muzycznej, czyli wykorzystanie zdobytych doświadczeń muzycznych do tworzenia własnych nowych pomysłów.

 

Rozwój zainteresowań muzycznych

 

• twórcza ciekawość
• radość i chęć uczestnictwa
• różnorodność zajęć.

 

Rozwój zdolności muzycznych

 

• poczucia wysokości dźwięku
• wrażliwości na tempo i dynamikę
• rozwój poczucia rytmu
• wrażliwość na barwę dźwięku (głos, instrument)
• poczucie wielogłosowości.

 

Zasadniczym celem zintegrowanej edukacji muzycznej jest rozwój zainteresowań muzycznych dzieci oraz kształcenie ich zdolności muzycznych – służy to także ogólnemu wychowaniu, przeżyciu estetycznemu i rozwijaniu wrażliwości uczuć.

 

Treści wychowania muzycznego

• muzyka elementarna (ta, która w dziecku jest) własne twórcze zabawy połączone ze śpiewem, gestami, tańcem, grą na instrumentach muzycznych (śpiewanki)
• muzyka ludowa (polska i innych narodów)
• muzyka artystyczna
• ćwiczenia słuchu, rytmiczne, melodyczne, wokalne, ruchowe – wszystkie one przyspieszają i ułatwiają dojrzewanie muzykalności dzieci.

 

 

 

FORMY AKTYWNOŚCI MUZYCZNEJ DZIECKA

 

– Śpiewanie, ćwiczenia słowne, oddechowe, głosowe, czyli emisyjne.

– Muzyka i ruch:

• to ćwiczenia dyscyplinujące, porządkowe, kształtujące orientację w przestrzeni doskonalące uwagę, jak również kształcące umiejętność reagowania na określone sygnały, mają charakter inhibicyjno – incytacyjny
• to zabawy i ćwiczenia mają na celu uwrażliwienie na elementy muzyczne: melodie, rytm, tempo, dynamikę
• (muzyka i ruch) to realizowanie tematów i wartości rytmicznych, realizacja wartości muzycznych np. nogami w przestrzeni.
• grupa to zabawy muzyczno – ruchowe: ilustracyjne (słowne), rytmiczne, zabawa inscenizowana (scenki rodzajowe), zabawa taneczna taniec ludowy – trojak, narodowe – polonez, kujawiak, oberek, interpretowanie ruchem instrumentalnych utworów muzycznych – ekspresja ruchowa.

– Gra na instrumentach

to gra na instrumentach:

• perkusyjnych (bębenek, tamburyno, trójkąt, kołatka oraz te wykonane przez dzieci)
• melodyczne (dzwonki, ksylofony, metalofony, flety proste).

– Percepcja muzyki

wrażeniowo – analityczne, aktywne słuchanie.

– Kreatywność, tworzenie muzyki, improwizacja

to tworzenie muzyki, improwizacja, twórczość muzyczna, zabawa w kompozytora z wykorzystaniem słów, ruchu, melodii, rytmu.

 

 

 

METODY

 

• analityczno – percepcyjna

Wzorowe wykonanie przez nauczyciela utworu oraz analiza słuchowa w celu świadomego zapamiętania tego utworu w oparciu o tę metodę dokonuje się nauką piosenki ze słuchu (odtwarzanie rytmu);

 

• problemowo – odtwórcza

Polega na samodzielnym przyswajaniu sobie przez ucznia piosenki lub innego utworu muzycznego (wprowadzony jest flet) z zapisu nutowego;

 

• problemowo – twórcza

Stosuje się ją podczas tworzenia muzyki i polega na rozwiązywaniu określonego zadania twórczego, co charakteryzuje się łączeniem słów z rytmem i tempem.

 

 

 

WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE UMUZYKALNIENIA

 

Metoda Emila Jagues’a Dalcroze’a i system Carla Orffa

 

Emil Jagues z pochodzenia Szwajcar, żył w latach 1865 – 1950 (wszechstronnie uzdolniony). Był kompozytorem, choreografem, scenografem psychologiem i pedagogiem.

 

Przeżywanie rytmu ruchem całego ciała w przestrzeni. Zrodziła się w nim idea wykorzystania „ruchu rytmicznego” jako wstępu do muzycznej edukacji. Był to punkt wyjścia do stworzenia nowej metody nauczania, którą nazwano początkowo „gimnastyką rytmiczną”, a później rytmiką. Poprzez swoją metodę realizował koncepcję nowego wychowania muzycznego.

 

Założeniem metody Dalcroze’a był rozwój słuchu zarówno drogą ćwiczeń ruchowo – rytmicznych, jak i drogą ćwiczeń solfeżowych i umuzykalniających we wzajemnej korelacji. Naczelną ideą Dalcroze’a było dążenie do skojarzenia ruchu z muzyką, a tym samym przybliżenie muzyki do człowieka. System wychowania muzycznego Dalcroze’a opiera się na trzech zazębiających się elementach; są to: kształcenie słuchu, kształcenie rytmiczne, improwizacja.

 

Jej główną tezą było zastąpienie intelektu wrażliwością, podejściem do muzyki od strony odczucia i przeżycia. Według Dalcroze’a bodźcem, który w muzyce najmocniej oddziałuje na zmysł jest rytm, a więc ruch, znajdujący odpowiednik w naszym systemie mięśniowym.

 

Cała metoda opiera się na przewodniej roli muzyki i wtórnej roli ruchu. Według Dalcroze’a „praktyka powinna poprzedzać teorię”.

 

Metoda Dalcroze’a zawiera w sobie trzy elementy: kształcenie słuchu, rytmikę, improwizację, które są ze sobą ściśle powiązane i uzupełniają się wzajemnie.

 

Rytmika stanowi centrum metody, polega na przekazywaniu ciałem ruchu muzycznego „aby nasze ciało stało się muzyką”. Zadaniem rytmiki jest pobudzanie do działania podstawowych sił naszej natury: uwagi – co usłyszymy musimy zarejestrować w umyśle, inteligencji – co usłyszymy musimy zrozumieć i zanalizować, wrażliwości – odczuwamy i przeżywamy, pozwalając muzyce przeniknąć nasze ciało, wprawienia ciała w działanie – przez ruch bardziej lub mniej oddający muzykę, jej rytm i charakter.

 

Punktem wyjścia dla Dalcroze’a były „le pas Jagues” (kroki Jagues’a), tzn. kroki wykonywane w takt muzyki. Z tych kroków rozwinął się później cały system, nazwany Rytmiką.

 

Rytmika obejmuje szereg ćwiczeń, jak:

 

• podział czasu i przestrzeni na jednakowe i niejednakowe części za pomocą akcentów metrycznych
• ćwiczenia ruchowe, które pod wpływem rozmaitych rytmów muzycznych pozwalają uzewnętrznić uczucia w różnych aspektach dynamicznych, statycznych lub agogicznych
• ćwiczenia inhibicyjno – inicjacyjne (hamująco – pobudzające)
• ćwiczenia polirytmiki, kanonu ruchowego, łańcuchu realizacji
• ćwiczenia agogiczne na zmienność szybkości, przyspieszenie i zwalnianie ruchów (augumentacje i dyminucje)
• ćwiczenia na wyrobienie szybkiej analizy i menuoryzacji
• ćwiczenia zaznaczenia fraz za pomocą gestów i ruchów
• ćwiczenia improwizacji ruchowej
• dyrygowanie.

 

Dalcroze cały swój system edukacji muzycznej oparł na ruchu, co spowodowało, że zainteresował się również tańcem, który określił jako sztukę wyrażania emocji poprzez rytmiczny cielesny ruch.

 

Drugim elementem Dalcroze’a jest kształcenie słuchu polegające na wzbudzeniu poczucia dźwięku oraz ćwiczenia solfeżu i studium gam.

 

Ćwiczenia poczucia dźwięku polegają na wprowadzeniu dziecka w świat dźwięku przez zapoznanie z jego barwą, czasem trwania, wysokością i siłą.

 

Trzecim elementem Dalcroze’a jest improwizacja, a więc spontaniczne tworzenie muzyki. Możemy tu wyróżnić improwizację głosem, ruchem i na instrumentach.

 

Zdaniem Dalcroze’a naukę rytmiki należy rozpocząć od najmłodszych lat. Dalcroze zaleca wychowywać muzycznie już małe dzieci stosując zabawy ruchowe ze śpiewem. Należy ograniczyć śpiewanie piosenek na siedząco, a więc stosować śpiew z ruchem i zabawą.

 

Kształcenie rytmiczne dzieci przedszkolnych obejmuje ćwiczenia na poczucie tempa (marsze, biegi, przyspieszenie i zwolnienie), na poczucie metryczne i realizację niektórych wartości rytmicznych ruchem. Dzieci mogą również realizować ruchem opowieści ruchowe. Improwizacja małych dzieci obejmuje śpiew i grę na instrumentach perkusyjnych.

 

 

 

Carl Orff (1895 – 1982) był niemieckim kompozytorem i pedagogiem, twórcą nowoczesnej metody wychowania muzycznego. Elementy rytmiczne wysuwa także na pierwszy plan, a nowym jego pomysłem było wprowadzenie do ćwiczeń akompaniamentu wykonywanego przez samych uczniów. Orff wprowadził przede wszystkim instrumenty perkusyjne, a dla starszych dzieci instrumenty strunowe i dęte. Wykluczył natomiast zupełnie fortepian. Muzykę przeznaczona do wykonywania przez dzieci oparł na mowie i ruchu. Zalecił też wprowadzenie instrumentów perkusyjnych o nieskomplikowanej technice gry. Wydał kilka tomów muzyki dla dzieci, zawierających głównie piosenki z akompaniamentem instrumentalnym.

 

Orff skupia się na tym, aby rozbudzić u dzieci i młodzieży zamiłowania i zainteresowania muzyczne przez tworzenie muzyki – improwizacje, a nie przez jej odtwarzanie. Jego system kierowany był nie tylko do dzieci uzdolnionych muzycznie, ale do wszystkich dzieci w przedszkolach, szkołach, a nawet dzieci niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. Naczelnym celem tej metody jest kształcenie przyszłych odbiorców muzyki.

 

Do kształcenia poczucia rytmu oraz poczucia metrycznego służy w systemie Orffa mowa. Dzieci poznają akcenty metryczne i wartości rytmiczne za pomocą różnych wyrazów, wierszyków, wyliczanek, powiedzonek itp.

 

Ćwiczenia te zaleca Orff „instrumentować” zarówno własnym ciałem (klaskanie, tupanie, klepanie, pstrykanie etc.), jak i instrumentami perkusyjnymi.

 

Wśród tychże stosuje się instrumenty niemelodyczne: bębenki, tamburyny, mały i wielki bęben, zestaw bongosów, marakasy, pudełka, kołatki, kastaniety, talerze, grzechotki z brzękadłami i inne oraz melodyczne: dzwonki, metalofony, ksylofony. W edukacji starszych dzieci można również używać instrumentów strunowych i dętych.

 

Rytm muzyczny jest bardzo ściśle uzależniony od rytmu i śpiewności słowa. Według Orffa muzyka wywodzi się ze słowa. Dlatego wychowanie muzyczne małych dzieci powinno rozpoczynać się od rytmizowania imion, zabawek, kwiatów, warzyw itp., u starszych wprowadza się przysłowia, powiedzonka, wierszyki.

 

Kolejnym elementem wychowania jest dźwięk. Dzieci same próbują układać melodię do zrytmizowanych tekstów. Młodsze zaczynają od skali dwudźwiękowej, opartej o tercję małą, starsze poprzez trzydźwiękową i czterodźwiękową skalę dochodzą do pentatoniki. Do tego dołącza się instrumenty.

 

Istotne znaczenie ma również ruch. Ćwiczenia mowy według Orffa winny być instrumentowane nie tylko przy pomocy instrumentów perkusyjnych, lecz również przez ruchy ciała – między innymi klaskanie, klepanie, tupanie, czy pstrykanie. Orff zaleca również naukę dyrygowania.

 

 

Z. Koday

 

Zasadniczą formą wychowania muzycznego jest śpiew. Takie wychowanie połączone jest z solfeżem, kształceniem głosu i ćwiczeniami emisyjnymi.

 

Rytm jest realizowany sylabami rytmicznymi – ta, ta, ti.

 

Orf – gestodźwięki.

mgr Dominika Mucha