Marzec - kwiecień

Wielkanoc

 

Wielkanoc obchodzi się w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Jest to święto ruchome: najwcześniej może wypaść 22 marca, najpóźniej zaś 25 kwietnia. Wielkanoc jest poprzedzona 40 – dniowym Wielkim Postem.

Święta Wielkanocne są najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim. W Polsce i w większości krajów Europy oprócz Wielkanocy (Niedzieli Wielkanocnej) świętem jest również kolejny dzień – Poniedziałek Wielkanocny (potocznie zwany lanym poniedziałkiem); oba dni są wolne od pracy.

W tradycji chrześcijańskiej święto upamiętnia zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową. W liturgii Kościoła najważniejsze jest Triduum Paschalne: Wielki Czwartek (na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy), Wielki Piątek (ukrzyżowanie Chrystusa), Wielka Sobota (Chrystus w grobie) oraz Niedziela Wielkanocna z uroczystą mszą – rezurekcją.

 

ZWYCZAJE WIELKANOCNE

• w Wielką Sobotę wierni przynoszą do kościoła potrawy wielkanocne w koszykach (święconkę), aby je poświęcić
• na Wielkanoc maluje się jajka, zwane pisankami
• w niedzielę rano je się w gronie rodzinnym uroczyste śniadanie, które rozpoczyna się podzieleniem święconki
• stół dekoruje się zielonym barwinkiem lub bukszpanem i wiosennymi kwiatami, a w centralnym miejscu stawia się baranka w koszyku ze święconką bądź na zielonej łączce (z rzeżuchy, młodego owsa itp.)
• tradycyjne potrawy wielkanocne to m.in. jajka, żurek, biała kiełbasa, szynka, pieczone prosię, buraczki z chrzanem, sałatka jarzynowa, mazurki, babki drożdżowe, pascha
• w lany poniedziałek powszechnie znany jest zwyczaj śmigusa – dyngusa, czyli polewania wodą albo (rzadziej) smagania rózgami po nogach.

 

ŚWIĘCONKA I JEJ SYMBOLE

 

Koszyk powinien być z wikliny lub słomy wyścielony białą serwetą, ozdobiony białymi koronkami, bukszpanem lub gałązkami borówki. Jest wyrazem wielkiej radości. Tą radością trzeba się podzielić podczas wielkanocnego śniadania zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i symbolicznym.

Początki tego chrześcijańskiego obrzędu sięgają VIII wieku, w Polsce zaś pierwsze jego praktyki odnotowano w XIV stuleciu. Najpierw święcono tylko pieczonego baranka, a więc chlebową figurkę o postaci baranka. Potem dodawano kolejno ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino. Na końcu święcony kosz został uzupełniony jajkiem i pozostałymi pokarmami, które obecnie weszły do kanonu święconki.

Warto pamiętać, że dobór potraw w koszyku nigdy nie był przypadkowy. Od wieków każdy element święconki symbolizował co innego, uznanego przez ludową i chrześcijańską tradycję.

Zestaw tych darów się zmieniał, ograniczano ich ilość, aż pozostało tylko sześć, by ostatecznie powiększyć do siedmiu. Ten zestaw, przyjęty w okresie wczesnego romantyzmu, obowiązuje do dziś.

Potraw w koszyku może być więcej, ale tych siedem powinno się w nim znaleźć przede wszystkim.

CHLEB

 

we wszystkich kulturach ludzkości był i jest pokarmem podstawowym, niezbędnym do życia. Gwarantował dobrobyt i pomyślność. Wśród chrześcijan zawsze był symbolem nad symbolami – przedstawia bowiem Ciało Chrystusa. Jeżeli pieczono wiele odmian chleba, do kosza kładziono po dużej kromce każdego z nich. Natomiast koniecznie poświęcony był cały chlebek wielkanocny, czyli paska. W tym celu specjalnie ją przecież pieczono.

JAJKA

 

jest dowodem odradzającego się życia, symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Tę symbolikę rozpowszechnili w Polsce niemieccy zakonnicy. Wywodzi się ona z dawnego zakazu spożywania jaj podczas Wielkiego Postu. Jajka na stół powracały ponownie w Wielkanoc.

SÓL

 

to minerał życiodajny, dawniej posiadający moc odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy. Stąd twierdzenie o „soli ziemi", jak to w Kazaniu na Górze powiedział Chrystus o swoich uczniach.

WĘDLINA

 

zapewnia zdrowie i płodność, a także dostatek, bo przecież nie każdy mógł sobie pozwolić na ten szczególny pokarm. Kiedyś był to choćby plaster szyneczki, a od XIX wieku słynna polska kiełbasa.

SER

 

jest symbolem zawartej przyjaźni między człowiekiem, a siłami przyrody, a przede wszystkim stanowi gwarancję rozwoju stada zwierząt domowych. Ser jest bowiem produktem mlecznym, pochodzącym od krów, owiec i kóz.

CHRZAN

 

zawsze był starym ludowym znamieniem wszelkiej siły i fizycznej krzepy. Współdziałając z innymi potrawami zapewniał ich skuteczność.

CIASTO

 

do koszyka ze święconką weszło ostatnie, jako symbol umiejętności i doskonałości – zapewne głównie jako popis domowych gospodyń. Ciasto reprezentowane było głównie przez wielkanocne baby, a jej mało udany wypiek był wielką kompromitacją. Poza tym winien to być zawsze wypiek własny, domowy, a nie kupiony w ciastkarni. Wystarczy zwykła domowa drożdżówka.

Współczesne uzupełnienia wielkanocnego koszyka są już dodatkami bez znaczenia.

Niedziela Wielkanocna (nazywana też Wielką Niedzielą, Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego) to pierwszy dzień świąt wielkanocnych. W Polsce w godzinach porannych odprawiana jest uroczysta rezurekcja (oznacza zmartwychwstanie), która swymi tradycjami sięga średniowiecza. Po powrocie do domu w gronie rodzinnym zasiada się do uroczystego śniadania wielkanocnego, które rozpoczyna się składaniem życzeń i dzieleniem się święconką z koszyczka. Na stołach znajdują się jajka, wędliny, wielkanocne baby i mazurki. Stoły zdobione są bukietami z bazi i pierwszych wiosennych kwiatów.

Poniedziałek Wielkanocny (zwany też Lanym Poniedziałkiem, Śmigusem – dyngusem ) to drugi dzień świąt Wielkiej Nocy. W polskiej tradycji tego dnia polewa się dla żartów wodą inne osoby, nawet nieznajome. Polewanie wodą nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i co rok odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia. Do dziś zwyczaj kropienia wodą święconą pól w poniedziałkowy ranek przez gospodarzy jest spotykany we wsiach na południu Polski.

Polska tradycja potraw wielkanocnych jest bardzo bogata i nie ma chyba innej tak bogatej tradycji kulinarnej na czas obchodów Świąt Wielkanocnych. Czekamy na to śniadanie przez cały Wielki Post, zatem nie dziwi fakt, że wszystkiego, co znajduje się na stole staramy się skosztować choćby przynajmniej po troszeczkę.

Na tradycyjnym stole wielkanocnym nie może zabraknąć takich potraw, jak:

• żurek wielkanocny
• biała kiełbasa pieczona
• szynka świąteczna
• faszerowane jajka
• ćwikła
• babka wielkanocna
• mazurek
• sernik.

Święta spędzane przy stole w rodzinnym gronie to radosne chwile, które wspominamy przez cały rok. W dzisiejszych czasach, gdy każdy dzień mija niezauważony, to właśnie święta sprawiają, że mamy czas, by nacieszyć się sobą. To czas, gdy z przyjemnością odwiedzamy swoich bliskich i przyjaciół. Siedząc przy świątecznym stole, w wyjątkowym i podniosłym nastroju, mamy okazję do spotkań, długich rozmów. Wówczas możemy się wreszcie sobą nacieszyć.

 

CIEKAWOSTKI

• Kiedy chrześcijanie świętują Wielkanoc, Żydzi mają w tym samym czasie święto Paschy (Przaśniki), obchodzone na pamiątkę wyzwolenia z niewoli egipskiej.
• Dawniej na wsiach w noc poprzedzającą lany poniedziałek tradycją było robienie sąsiadom psikusów, np. zamieniano bramy, na dachach umieszczano narzędzia rolnicze, a nawet całe wozy.

 

PRZYSŁOWIA I POWIEDZENIA

• W Wielką Niedzielę pogoda, duża w polu uroda.
• Wdzięczy się, jak prosię na Wielkanoc (oczywiście... pieczone prosię, a więc chodzi tu o nienaturalne wdzięczenie się).
• Kto dzień i noc gości, to w Wielką Niedzielę pości.
• Niewinny, jak baranek wielkanocny.
• Lepszy by jeden mądry w piątek, niżeli błaznów w Wielką Niedzielę dziesiątek.
• Nie każdej niedzieli Wielkanoc.